انسان عامل اصلی بیابان‌زایی است

بیابان‌زدایی به عنوان مساله‌ای جهانی تنها به مناطق جغرافیایی خاص محدود نمی‌شود و  به عنوان یکی از بارزترین وجوه تخریب منابع طبیعی در جهان مطرح شده و طی چند دهه گذشته کوشش‌های جهانی فراوانی برای مقابله و تعدیل این پدیده صورت گرفته است.

شناخت فرآیندهای بیابان­زایی و عوامل بوجود آورنده و تشدید کننده آن و هم‌چنین آگاهی از شدت و ضعف این فرآیندها و عوامل، امری مهم و ضروری است که باید مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد.

این فرایند  که باعث تغییرات اساسی در یک اکوسیستم می‌شود و شرایط را از حالت نسبتاً غیربیابانی به حالت بیابانی تبدیل می‌کند در اثر افزایش فشار انسان بر اکوسیستم‌های حساس ایجاد شده که باعث کاهش بازدهی تولید و عدم برگشت‌پذیری آن می‌شود.

چرای مفرط، بوته‌زنی و بوته‌کنی، آبیاری غلط، استفاده نکردن بهینه از زمین‌ها و قابلیت آنها، تبدیل بی‌رویه زمین‌های مرتعی به دیم‌زار، رعایت نکردن موازین علمی در شخم زمین، کشت فشرده و نامناسب در زمین‌های کشاورزی، تغییرات آب و هوایی، افزایش جمعیت و نیاز انسان ها به مواد غذایی بیشتر، و شرایط متغیر اجتماعی و اقتصادی از عوامل بیابان‌زایی است و در این میان، انسان نقشی اساسی برعهده دارد. او می‌تواند با شناخت این عوامل و جلوگیری از گسترش آنها، پدیده بیابان‌زایی را متوقف کند و اقداماتی را که به بیابان‌زدایی می‌انجامد، در این زمینه انجام دهد .

با وجود این‌که عوامل زیست محیطی، تغییرات آب و هوایی و کمبود بارش کافی نقشی به سزا در فروسایی زمین و پیشروی بیابان‌ها دارند، در برخی از موارد فعالیت‌های انسانی را نیز باید در زمره این گروه  قرار داد.

اهمیت طرح‌های بیابان‌زدایی برای مقابله با بیابان‌زایی بر کسی پوشیده نیست وتشکل‌های زیست محیطی و مردم نقش بسزایی در اجرای این طرح‌ها و کنترل بیابان‌زایی دارند و در واقع بدون حضور مردم و کمک آنها مقابله با پدیده بیابان زایی روند کندتری پیش می‌گیرد.

یکی از روش‌های موثر در کنترل بیابان‌زایی استفاده از سیستم‌های پخش سیلاب و استحصال آب است که می‌توان با جمع آوری رواناب‌ها از هدر رفتن آنها جلوگیری و از آن برای کنترل بیابان‌زایی استفاده کرد.

رشته‌های مربوط به بیابان فقط در مقاطع کارشناسی ارشد برای دانشجویان علاقه‌مند به این رشته وجود دارد، جای این رشته در مقطع کارشناسی خالی است و متاسفانه دانشجویان این رشته در دانشگاه در مقطع کارشناسی ارشد فقط با مباحث تئوری سرکار دارند و دانشجویان کمتر در عمل بیابان و کویر را لمس  می‌کنند، لذا باید در دروس ارایه شده تجدیدنظر شود و مباحث عملی بیشتر شوند و استاتید بیابان را در عمل با حضور در عرصه به دانشجویان نشان دهند.

یادداشت از: عبدالرضا محمدی کارشناس‌ارشد منابع طبیعی