آیا اوجی می‌تواند ترکمنستان را به مدار گازی ایران اضافه کند؟

به گزارش خبرگزاری برنا، گاز طبیعی مهمترین منبع درآمد دولت ترکمنستان محسوب می‌شود به طوری که 9.9 درصد از کل ذخایر گاز طبیعی دنیا را تشکیل می‌دهند که چیزی حدود 19.5 تریلیون متر مکعب برآورد می‌شود. طبق گزارش موسسه مطالعات انرژی در سال 2018 میزان تولید گاز طبیعی در ترکمنستان برابر با 61.5 میلیارد متر مکعب و میزان مصرف گاز طبیعی در این کشور 28.4 میلیارد متر مکعب است.

از طرفی ترکمنستان در سال 2018 شاهد صادرات نزدیک به 33 میلیارد متری مکعبی بوده که نسبت به سال 2015 نزدیک به 10 میلیارد متر مکعب و نسبت به 2008 بیش از 20 میلیارد متر مکعب کاهش صادرات داشته است.

شکل میزان تولید و مصرف گاز طبیعی ترکمنستان– منبع: استخراج نگارنده از ,ENERGY WORLD OF REVIEW STATISTICAL BP( 2

شکل میزان صادرات گاز طبیعی ترکمنستان– منبع: استخراج نگارنده از (2019, ENERGY WORLD OF REVIEW STATISTICAL BP)

نقش گاز در توسعه ترکمنستان    

ترکمنستان با کشف میدان یولتان در نزدیکی میدان عظیم گاز در سال 2006 توانست توجه کشورهای مصرف کننده جهان را به خود جلب کند. از طرفی ترکمنستان از صادرات گاز به عنوان موتور پیشران اقتصاد خود استفاده می‌کند. بنابراین پیوسته در حال جست و جو برای یافتن بازارهای جدید صادراتی است چنانچه بازارهای نو ظهور در آسیا (چین و هند) از یک سو و بازار مصرفی اروپا از دیگر سو فرصت بسیار مناسبی را پیش روی این کشور قرار داده است.

اولویت این کشور کاهش وابستگی به سیستم انتقال گاز روسیه است. در گزارش موسسه مطالعه انرژی آورده شده است : سیاست صادرات گاز ترکمنستان از اواسط دهه 1990 در راستای سیاست خارجی چند بخشی یعنی برقراری روابط سودمند با همسایگان در این کشور اجرا شد. دولت این کشور با انجام پروژه های زیر بنایی در خارج از مرزها و واگذاری ریسک صادرات به خریداران به دنبال کاهش مسئولیت خود است.

همچنین در این گزارش تاکید شده است : ترکمنستان هدف های جاه طلبانه ای برای افزایش ظرفیت تولید خود تا 230 میلیارد متر مکعب در سال تا سال 2030، برنامه ریزی کرده اما برای این افزایش، اصول اقتصادی مدون و معینی در نظر گرفته نشده و به نظر نمی رسد که این هدف محقق شود.

بازارهای صادراتی ترکمنستان

یک کارشناس حوزه نفت در گفتگو با خبرگزاری ایرنا اذعان داشت: مطابق آمارهای BP ۲۰۲۱، میزان صادرات گاز ترکمنستان در پایان سال ۲۰۲۰، ۳۱.۴ میلیارد متر مکعب بوده که قسمت اعظم آن به چین صادر شده و تنها از ژوئیه ۲۰۱۹ قرارداد صادرات مجدد ۵.۵ میلیارد مترمکعب به روسیه امضا شد. حجم صادرات گازی ترکمنستان به چین در سال ۲۰۲۰ به میزان ۲۷.۲ میلیارد مترمکعب بوده است.

این کارشناس در ادامه گفت: نکته مهم اینجاست، این کشور دارای قرارداد صادراتی تا ۴۰ میلیارد مترمکعب از آسیای مرکزی به چین است، در سال ۲۰۱۹ تنها 27 تا 30 میلیارد مترمکعب به چین صادر کرده است که نشان‌دهنده کاهش تمایل چینی‌ها به افزایش واردات گاز از ترکمنستان به دلایل مختلف است. احتمالاً یکی از دلایل انعقاد قرارداد جدید برای صادرات مجدد به روسیه در ژوئیه ۲۰۱۹ نیز کاهش تقاضای واردات گازی چین از ترکمنستان، همچنین توقف صادرات این کشور به ایران بوده است.

وی افزود: چینی‌ها به‌دلیل تغییراتی که در برنامه رشد اقتصادی خود تحت عنوان New Normal Economy داشته‌اند تقاضای واردات گازی خود را کنترل کرده و افزون بر این، با شروع به واردات گاز از روسیه از خط لوله پاورسیبریا، سعی دارند که از این منبع عرضه استفاده کنند تا اینکه گاز ترکمنستان را از شرق کشور خود به مراکز مصرف در شمال غربی خود ترانزیت کنند.

این کارشناس ادامه داد: برای ترکمن‌ها هم صادرات بیشتر گاز به چین در شرایطی که بازار دیگری داشته باشند، مقرون‌به‌صرفه نیست، زیرا باید تا یک‌سوم درآمد صادرات گازی خود را به دو کشور ازبکستان و قزاقستان بابت هزینه ترانزیت پرداخت کنند. از این گذشته، چینی‌ها بخش زیادی از هزینه واردات گازی خود از ترکمنستان را به‌صورت عرضه کالا و خدمات چینی به ترکمنستان و هزینه ساخت خط لوله منظور می‌کنند که برای دولت مطلوب نیست.

روابط ایران و ترکمنستان

در سال 1997 قرارداد 25 ساله‌ای میان ایران و ترکمنستان به امضا رسید و ترکمنستان متعهد شد که سالانه بین 8 تا 10 میلیارد متر مکعب گاز را به ایران صادر کند. در دوره اول تحریم‌ها، به دلیل سخت شدن نقل و انتقالات پول، دولت دهم توافق نامه ای با ترکمنستان به امضا رساند و در آن مقرر شد، به جای پول گاز، خدمات فنی، کالا، محصولات پتروشیمی، تجهیزات راه سازی و حمل و نقل به ترکمنستان صادر شود. 

اما با وزارت بیژن زنگنه ورق برگشت و زنگنه طی یک الحاقیه جدید قراردادی، پرداخت ارزی پول گاز به همراه جریمه دیرکرد را پذیرفت به طوری که هر ماه تاخیر در پرداخت درصدی سود به ترکمنستان را در پی داشت. دولت یازدهم نیز نتوانست به تعهد خود عمل کند و بدهی ایران به مرز 2 میلیارد دلار رسید تا اینکه ترکمن ها خواستار تعین تکلیف طلف خود شدند و پس از شکایت، ایران محکوب به پرداخت 2 میلیارد دلار جریمه به این کشور شد.

اوجی و راه سازش با ترکمنستان 

جواد اوجی وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران که در دولت نهم مدیر عامل شرکت ملی گاز ایران بود، پس از دیدار با شاهین عبدالرحمان‌اف در 24 خرداد ماه 1401 اذعان داشت: در ماه‌های نخست این دولت قرارداد سوآپ گاز از ترکمنستان به جمهوری آذربایجان از خاک ایران امضا شد و هم‌اکنون سالانه ۱.۵ تا ۲ میلیارد متر مکعب گاز سوآپ می‌شود».

وی به سفر اخیر خود به جمهوری آذربایجان همسو با تقویت دیپلماسی انرژی اشاره و اظهار کرد: در این سفر طرف آذربایجانی تقاضای افزایش دو برابری سوآپ گاز از ترکمنستان را از ما خواستار شد که با استقبال ایران روبرو شد».

وزیر نفت ادامه داد: «در دیدار با معاون رئیس کابینه در امور نفت و گاز ترکمنستان‌ نیز طرف ترکمنستانی از ما درخواست افزایش سوآپ گاز به آذربایجان و دیگر کشورهای همسایه را داشت که ما نیز آمادگی خود را اعلام کردیم».

اوجی ضمن اشاره به وجود زیرساخت‌های لازم و شبکه انتقال گاز گسترده در کشور برای افزایش سوآپ گفت: «ضمن مذاکره با طرف ترکمنستان برای افزایش سوآپ؛ امروز یکی از محورهای مذاکرات بنده با معاون رئیس کابینه وزرا در امور نفت و گاز ترکمنستان احیا قرارداد صادرات گاز ترکمنستان به ایران بود».

وی پرداخت بدهی گاز وارداتی از ترکمنستان را یکی از محورهای مذاکرات امروز با معاون رئیس کابینه وزرا در امور نفت و گاز ترکمنستان اعلام و تصریح کرد: «بر اساس مذاکرات انجام شده، مطالبات حاصل از صادرات گاز به کشور عراق بابت بدهی گازی، از طرف عراق به حساب طرف ترکمنستانی واریز می‌شود».

وزیر نفت با اشاره به تصمیم ترکمنستان برای توسعه میدان‌های نفت و گاز خود افزود: «با توجه به توانمندی شرکت‌های ایرانی برای توسعه میدان‌های نفت و گاز، خطاب به طرف ترکمنستانی در زمینه صدور خدمات فنی و مهندسی، توسعه میدان‌های نفت و گاز، احداث واحدهای پتروشیمی و پتروپالایشگاهی به‌دست شرکت‌های داخلی اعلام آمادگی کردیم».

نتیجه

ارتباط با کشور ترکمنستان از چند دیدگاه برای ایران دارای اهمیت است. 

1. ترکمنستان همسایه ایران محسوب می‌شود بنابراین برای حفظ امنیت سیاسی می‌بایست ارتباط خود را با این کشور بهبود ببخشد و از طرفی با قراردادهای برد-برد بتواند وابستگی به این کشور ایجاد کند.

2. چنانچه بیان شد تجار ایران می‌توانند مانند گذشته روابط خود را با این کشور از سر بگیرند و ایران نیز به جای پرداخت وجه نقد به این کشور، خدمات فنی مهندسی و یا کالا ارائه دهد.

3. ترکمنستان را به عنوان تامین کننده نیاز داخلی کشور و همچنین کاهش هزینه صادراتی به کشورهای متقاضی گاز ایران نیز می توان در نظر گرفت. چنانچه مانند گذشته مازاد گاز ترکمنستان را پس از تغذیه شهرهای شمال شرق کشور به ترکیه صادر کنیم.

انتهای پیام/