تشدید تحریم‌ها نتیجه عدم پیوستن بهFATF

اقتصاد دولتی، نفتی و رانتی ایران از ناهمگونی­ های ناشی از ساختار اقتصاد دولتی رنج می ­برد.  باوجود تحریم ­های اقتصادی، مالی و بین ­المللی این عدم تعادل و نابسامانی در اقتصاد شدیدتر شده و آثار آن بر اقتصاد روزمره و زندگی معیشتی جامعه به‌خصوص آحاد آسیب‌پذیر، حقوق و دستمزد بگیرها، صاحبان درآمدهای کوچک و حتی لایه­ های بالای طبقه متوسط تاثیر و افزایش‌ یافته است. در تحریم ­هایی که با اولین قطع­نامه شورای سازمان ملل علیه ایران در سال 2006 صادر شد در اثر اعمال دیپلماسی ناکارآمد، ناپخته و خالی از تجربه دولت­های نهم و دهم که قطع­نامه­ های دیگر در مورد تحریم­‌ها صادر گردید، کشور تحت تأثیر شدیدترین شوک ­های اقتصادی واقع شد که شوک­ های پولی، ارزی و رکود از آن جمله بودند.

در چنین شرایطی ایران در دوره دولت یازدهم از طریق دیپلماسی گفت­ و گو سعی در رفع تحریم ­ها داشت و پس از مذاکرات بسیار فشرده و طولانی با کشورهای 1+5 موفق به امضای توافقنامه برنامه جامع اقدام مشترک شد که در شورای امنیت سازمان ملل طی قطع‌نامه 2231 به تصویب رسید. اما بعد از امضای این توافقنامه کشور ما نتوانست از ظرفیت ­های اقتصادی برجام استفاده کند که نتیجه آن در جامعه ملموس شود. در این راستا بخشی از مطالبات ایران پرداخت شد که در مقدار آن بین مقامات مسئول تناقضات بسیاری وجود دارد. ضمن آنکه اصولاً محل مصرف این دلارهای دریافتی به‌ هیچ‌ وجه از شفافیت برخوردار نشد. در حال برجام از ابتدای روی کار آمدن رئیس جمهور آمریکا که آن را یک توافق بسیار بد می­ دانست از یک‌طرف و مخالفت ­های شدید برخی از اصولگرایان مخالف دولت در داخل کشور از سوی دیگر روبه تضعیف گذاشت.

نابودی برجام از همان زمانی که ترامپ تحریم ­ها را به مدت 4 ماه به 4 ماه تمدید می ­کرد آغاز شد زیرا سرمایه­ گذاران بین ­المللی به دلیل عدم پیش­ بینی آینده در مورد ثبات برجام باوجود امضای تفاهم نامه ­هایی که در معیت هیئت‌های سیاسی خود به ایران امضا کرده بودند، خودداری کردند. اینک برجام به‌طورکلی از سوی امریکا نقض شده است. اروپا درصدد حفظ آن قرارگرفته زیرا روابط سه قدرت اروپایی که سران هشت کشور اتحادیه اروپا هستند، باوجود مذاکرات حضوری با ترامپ تا حدودی قهری شده و تصمیم به حفظ برجام گرفته‌اند. اما مسلم است که منافع عظیم اتحادیه اروپا با آمریکا بسیار حائر اهمیت است و اروپا نمی ­تواند به خاطر مسئله برجام تا مدت زیادی در مقابل خواست آمریکا مقاومت کند. در نهایت باید انتظار تصمیم نهایی اروپا در مقابل آمریکا را داشت.

حفظ نمادین برجام برای اروپا حائز اهمیت است به این دلیل اتحادیه اروپا از شرکت ­های کوچک و متوسط خواسته که با ایران مراودات تجاری داشته باشند. اما مشکلات اقتصادی ایران با جذب سرمایه‌های چند صد میلیاردی خارجی برای توسعه میادین نفتی، گازی و مرمت چاه ­های نفت و تأسیس زیرساخت‌های حیاتی و اساسی برای توسعه اقتصادی کشور قابل‌حل است. بنابراین حتی اگر شرکت­ های کوچک و متوسط اروپایی با ایران، معاملات تجاری داشته باشند، معضل ایران را حل نمی‌کند. نمی‌توان روی برجام حساب ویژه‌ای باز کرد. جو روانی ایجاد شده که به‌ واسطه آن آحاد جامعه برای حفظ ارزش پول خود به خرید دلار روی آورده ­اند و متأسفانه سیاست ­های ارزی دولت هم در این خصوص کارساز نبوده است.

کشورهای اروپایی با معضلات دیگری در مورد ایران نیز روبه‌رو هستند و آن‌هم فشار کشور آمریکا بر آغاز مذاکرات توقف ساخت موشک‌های بالستیک و قطع نفوذ ایران در منطقه است. از سوی دیگر مسئله مبارزه با تأمین مالی تروریستی و پول‌شویی که یکی از مهم‌ترین اهداف FATF بوده از سوی ایران پذیرفته‌نشده است. همین امر مشکلات عدیده بانکی ایران را که به سبب تصویب قانون عملیات بانکی بدون ربا از سال 1362 با بانک­های خارجی فراهم کرده بود، تشدید کرده است. متأسفانه علی‌رغم اهمیت پیوستن ایران به FATF در چنین موقعیت حساسی برخی از نمایندگان تقاضای به تعویق انداختن بررسی پیوستن ایران به این سازمان را مطرح و به تصویب آن نائل آمدند. فعلاً دو ماه بررسی این مصوبه به تأخیر افتاده است که این خود نیز بر وخامت و تشدید تحریم‌های آمریکا اضافه خواهد کرد.