انقلاب علمی در میدان انقلاب

هفتۀ چهارم آذرماه بیش از دو دهه است که جهت گرامیداشت فعالیت‌های علمی تحت عنوان «هفتۀ پژوهش» نام گذاری شده و گرامی‌ داشته می‌شود اما متاسفانه این مناسبت نیز مانند بسیاری از گرامیداشت‌های تقویمی دیگر در کشورما به طور معمول محدود به برگزاری چند همایش در نهاد علمی، معرفی تعدادی پژوهش و پژوهشگر برتر می‌شود و متولیان امر طی سال توجه کمتری به حل معضلات این مسئله حساس و راهبردی کشور دارند!

چالش همه‌فن حریفان میدان انقلاب

مغازه‌های کشور ما از شغل‌های متنوعی برخوردار هستند اما یک صنف خاص که میدان انقلاب پاتوق آن‌ها است، بارها توجه جامعه علمی را به خود جلب کرده‌اند، البته گاهی اوقات نورافکن رسانه‌ها به سمت واحدهای تجاری آن‌ها تابانده شده است اما حکمت چیست که همچنان بخشی از توان جامعه علمی ایران باید صرف مواجهه با این نویسندگان غیررسمی مکتوبات علمی شود، خدا داند!

براساس بررسی آنچه تاکنون در رسانه‌ها از این نویسندگان مرموز منتشر شده است، پرسنل این واحدها اغلب تعدادی از دانش‌آموختگان دانشگاهی هستند که تحت مدیریت مالک واحد، سفارش عده‌ای از دانشجویان در شُرف دانش‌آموختگی را دریافت می‌کنند تا وی را طی چند ماه آخر تحصیلی به یک مرخصی شاد و مفرح برود!

هرچند مشتریان این واحدهای شبه‌تجاری محدود به دانشجویان در شرف فارغ‌التحصیلی محدود نمی‌شود، هست معدود دوستداران مقاله نویسی که فرصت نوشتن ندارد اما در عین حال علاقه دارند که جامعۀ علمی کشور را بهره‌مند از دانسته‌های ندانستۀ خود کنند بنابراین به این واحدها و نویسندگان همه فن‌حریفش مراجعه می‌کنند تا ضمن خدمت به علاقه‌مندان علم و دانش، یکی دو پایه ارتقاء علمی یا چند پول سیاهی افزایش دستمزد، شاید هم ارتقاء کوچک شانس قبولی در مقاطع تحصیلی تکمیلی به دست بیاورند!

مقصر کیست؟

شاید نتوان فرد یا نهاد خاصی را مقصر کامل این چالش دانست اما هرکسی برای رفع این چالش باید تکه‌ای از این پازل آشفته را جای خود قرار دهد، بالاخره نقطه ضعف شناسایی شده و جامعۀ علمی نیاز دارد که جهت از بین بردنش هر عضوش وظیفۀ خود را انجام دهد.

ساختار انتخاب موضوع جهت نگارش مقاله‌ها یا پایان‌نامه‌های علمی را شاید باید به عنوان بزرگترین چالش جامعۀ علمی کشور جهت رفع این معضل بدانیم. «مسئله محور نبودن» پژوهش‌های علمی ضعف بزرگی است که بسیاری از صاحب‌نظران عرصۀ علم و دانش نیز به آن اذعان دارند، کارشناسانی که طی هفتۀ پژوهش تاکنون با خبرگزاری برنا به گفتگو نشسته‌اند، نیز این معضل را می‌پذیرند و هریک نظری جهت رفع آن دارند.

بهاء دادن به جایگاه پژوهشگران همچنین قدرشناسی مادی معنوی، ارزش‌آفرینی اقتصادی و ... از جمله راهکارهایی است که کارشناسان این روزها در گفتگو با خبرگزاری برنا جهت رفع مشکل موجود به آن اشاره کردند.

راه‌حل چیست؟

به زعم نگارنده اما شاید منوط شدن تصویب موضوعات پایان‌نامه‌ها و مقالات علمی در شوراهای پژوهشی دانشگاه‌ها به اعلام نیاز یک دستگاه اجرایی یا صنعتی بیشترین تأثیر در بهبود این شرایط را داشته باشد.

یقین بدانید که همواره این سوال مطرح بوده است؛ چرا یک پژوهشگر الزام به نگاشتن پایان نامه یا مقالۀ علمی خود در تعداد صفحات و چارچوب خاصی داشته باشد، در غیراینصورت دانش‌نامۀ خود را دریافت نکند، شاید یک مسئلۀ بزرگ کشور مانند کم‌آبی با یک ایدۀ تک صفحه‌ای قابل رفع باشد اما الزام محقق به رعایت آن چارچوب خاص سبب شود که جسارت وی برای فکر کردن به حل مسئله کاهش پیدا کند.

البته شاید ملاحظه‌ای وجود داشته باشد که حتماً این چارچوب‌ها و قواعد قراردادی باید بدون کم و کاست رعایت شود، دستکم می‌توان با منوط کردن تصویب موضوعات به حل کردن مسائل و پرسش‌های یک نهاد اجرایی، اقتصادی یا اقتصادی از دپو شدن پژوهش‌هایی با عناوین تکراری همچون «بررسی تأثیر فلان بر میزان فلان» جلوگیری کرد.

پیوند میدان و نظریه حلقۀ مفقودۀ زیست‌بوم علمی کشور

هرچند تلاش‌هایی در این میان به خصوص در دانشگاه‌هایی که وابستگی نهادی به دستگاه‌های اجرایی یا حاکمیتی دارند، مانند دانشگاه‌های افسری، صنعتی، رسانۀ ملی و ... انجام شده است و امروز دانشجویان آن‌ها می‌توانند از میان موضوعات نظام مسائل سازمان خود به انتخاب موضوع پژوهش‌های علمی بپردازند، مانند دانشگاه رسانۀ ملی که نظام مسائل سازمان تنظیم‌ مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر را احصاء کرده است تا دانشجویان این دانشگاه امکان پرداختن به آن‌ها را داشته باشند.

عمل به این راهکار را شاید بیش از سایر بخش‌ها بتوان در پروژه‌های علمی جایگزین خدمت مقدس سربازی که توسط نخبگان علمی انجام می‌شود، مشاهده کرد، رویه‌ای که تعمیم آن به سایر دانشگاه‌ها ولو ضمن در نظر گرفتن امتیازاتی مقبول باشد به نظر می‌رسد.

نفع قابل توجهی برای زیست‌بوم علمی کشور داشته باشد. شاید این راهکار را بتوان نوعی ملموس‌ کردن اهمیت ارزش کوشش محقق برای وی دانست که سبب خواهد شد تا وقت بیشتری صرف پژوهش علمی خود کند؛ چرا که علم بر فایدۀ عینی یک موضوع به طور قطع سبب ارتقاء انگیزۀ فرد می‌شود.

امیدواریم که این هفتۀ پژوهش محدود به همایش‌های تقدیر نشود و طی ماه‌های آینده تلاش‌های بیشتری جهت حل چالش‌ها نظام پژوهشی کشور از جمله در همین موضوع «مسئله محور شدن» باشیم، البته که موضوع ارتقاء کیفیت حمایت‌های مادی و معنوی از تحقیقات علمی نیز باید مورد توجه جدی متولیان امر باشد.

انتهای پیام/