تلویزیون بی کتاب ، کتاب بی تلویزیون

به گزارش خبرگزاری برنا، استفاده از رسانه‌های جمعی و پر مخاطب در فرهنگ سازی‌های مهم و کارآمدی مانند ترویج فرهنگ مطالعه و کتاب خوانی در جامعه یکی از موثر‌ترین و بهترین شیوه‌های فرهنگ سازی امور محسوب می‌شود. 

رسانه‌های گروهی که تقریبا تمام زندگی بشر را به تسخیر خود درآورده‌اند می‌توانند در هدایت جامعه و افراد به سوی اهداف و افکار مثبت و حتی تفکرات و اهداف منفی نقش موثری ایفا کنند. 

تلویزیون به عنوان پر مخاطب‌ترین و تاثیرگذار‌ترین رسانهٔ گروهی که جای خود را به وفور در زندگی افراد باز کرده است، بیش ار هر رسانهٔ دیگری فضای تربیتی خانواده‌ها را از حضور خود متاثر کرده و به نوعی تبدیل به الگو و منشا تقلیدی برای خانواده‌ها و به خصوص کودکان و نوجوانان گشته است. 

با توجه به تاثیر گذاری بسیار زیاد و عمیق صدا و سیما بر جامعه و با توجه به رسالت اصلی صدا و سیما که ترویج فرهنگ اصیل در جامعه است  این رسانهٔ گروهی در حقیقت بیشترین و پر رنگ‌ترین سهم و مسئولیت برای ترویج فرهنگ کتاب و کتاب خوانی که اولین اقدام در شکوفایی فرهنگی محسوب می‌شود را دارا است

ترویج کتاب و کتاب خوانی از طریق تلویزیون به عنوان پرمخاطب‌ترین رسانهٔ گروهی که از تنوع سنی بسیار زیاد مخاطبان نیز بهره‌مند است می‌تواند با استفاده از چند شیوه صورت بگیرد. 

ترویج فرهنگ کتاب خوانی از طریق تبلیغات کتاب در میان برنامه‌ها، اشاعهٔ فرهنگ مطالعه بوسیلهٔ معرفی کتاب‌های ارزشمند و ناشران موفق و تاثیر گذار در قالب برنامه‌هایی خاص و توسط مجریان برنامه‌ها و نیز فرهنگ سازی امر کتاب و کتاب خوانی به شیوه‌های غیر مستقیم و با تولید و پخش تله فیلم‌ها، سریال‌ها، انیمیشن‌ها، کارتون‌ها و برنامه‌هایی با مضمون کتاب، برای مخاطبان که از موثر‌ترین شیوه‌های ترویج و فرهنگ سازی کتاب و کتاب خوانی محسوب می‌شود، از جمله راه‌های نهادینه کردن و ترویج کتاب و کتاب خوانی در جامعه و بوسیلهٔ صدا وسیما است.

امروزه با نگاهی کلی به برنامه‌های تلویزیون متاسفانه شاهد آن هستیم که صدا و سیما از این ظرفیت قابل ملاحظه برای تاثیر گذاری‌ها و فرهنگ سازی‌های کاربردی و مورد نیاز در جامعه استفاده نکرده و جای خالی برنامه‌هایی با مضمون کتاب و ترویج کتاب خوانی در آن به شدت احساس می‌شود. 

در سال‌های اخیر که کتاب به عنوان یک نیاز اساسی در جامعه مطرح شده است، بی‌توجهی و بی‌مهری صدا و سیما در مورد کتاب بیش از پیش قابل مشاهده است. در واقع عملکرد صدا و سیما دراین زمینه نشانگر آن بوده که صدا و سیما به عنوان نهادی که می‌تواند دراین زمینه نقش به سزایی داشته باشد، قدمی برای تعامل فرهنگی برنداشته و به طور کلی کتاب در صدا و سیما دارای جایگاه درخور و قابل ملاحظه‌ای نیست. 

این غفلت در حالی اتفاق می‌افتد که هر روز شاهد تبلیغ کالاهایی مصرفی و نه ضروری که در مواردی جدای از ضرورت و مفید بودن، برای سلامت مادی و معنوی خانواده‌ها مضر هم می‌باشند هستیم و هنوز هیچ تبلیغ مناسب و تاثیر گذاری برای کتاب‌های ارزشمند و مفید تولید و پخش نمی‌شود. 

در حاضر کتاب‌های آموزشی و دانشگاهی زیادی در تلویزیون تبلیغ می‌شود که اتفاقا بسیار هم سود آور هستند اما تبلیغ کتاب‌هایی فرهنگی و تاثیرگذار با مضامین اجتماعی، مذهبی، فلسفی و... که نه ناشر و نه مولف توان مالی مورد نیاز را ندارند، همچنان در صدا و سیما مغفول مانده است.

با توجه به اینکه برنامه‌هایی هرچند اندک در صدا و سیما و تنها در شبکهٔ چهار سیمابا مضمون تخصصی کتاب پخش شده است اما در کنار اندک بودن، این برنامه‌ها از شبکه‌ای برای مخاطبان خاص پخش شده و به دلیل نگاه تخصصیشان به مضمون کتاب تنها مورد توجه مخاطبان خاص قرار گرفته است و مخاطبین عام همچنان از لطف آشنایی با کتاب از طریق تلویزیون محروم مانده‌اند. 

«کتابفروشی‌ هد هد» نام یک سریال تلویزیونی است که با مضمون کتاب در سال ۸۵ برای شبکه سوم سیما در ۱۳ قسمت تولید شد. 

این سریال که می‌توان گفت آخرین سریال تلویزیونی با هدف ترویج فرهنگ کتاب و مطالعه در جامعه بود توسط کارگردان خوش‌ذوقی مانند مرضیه برومند تهیه و کارگردانی شد. 

مرضیه برومند در این سریال با دستمایه قرار دادن یک کتابفروشی سیار، رویدادهای جذابی را با حضور بازیگرانی مانند امیر‌حسین صدیق، سحر دولتشاهی و فرهاد آییش رقم زد. این سریال با روایت زندگی کیوان کتابچی (امیرحسین صدیق) داستان جوانی بود که با فروش مغازه کتابفروشی پدرش، یک کتابفروشی سیار راه می‌اندازد.

متاسفانه از آن تارخ تا کنون هنوز سریال تلویزیونی جذاب دیگری با محوریت کتاب و با نگاهی مبتکرانه و خلاق در صدا و سیما تولید و پخش نشده است. 

و نیز هنوز انیمیشن و کارتون خاصی با رویکرد ترویج کتاب خوانی در کودکان و نوجوانان که به مقولهٔ کتاب بپردازد را در تلویزیون مشاهده نکرده‌ایم. 

این در حالی است که فرهنگ سازی مطالعه به روش‌های غیر مستقیم در کودکان که خود سازندهٔ فرهنگ آیندهٔ کشور هستند، از بیشترین اهمیت برخوردار است. 

با توجه به نیاز مبرم جامعه به فرهنگ سازی کتاب و کتاب خوانی، صدا و سیما با گستردگی انواع و وسعت دایره مخاطبان خود، محفل مناسبی برای ترویج فرهنگ مطالعه به شیوه‌های گوناگون است که متاسفانه هنوز نتوانسته است دین خود را به فرهنگ مغفول ماندهٔ کتاب با استفاده از ظرفیت بالای خود و شیوه‌های خلاقانه ادا کند و تنها به معرفی‌گاه به‌گاه کتاب بسنده کرده است.

درباره این موضوع با ضاحبنظران فرهنگی و فعالان حوزه رسانه و نشر گفتگو کردیم. که نظر آن ها را در ادامه می خوانیم.

اشراقی: صدا و سیما هم مقصر است

اشراقی مدیر انتشارات افق که در بیست و هشتمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران نیز با نویسندگان جوان به بزرگترین رویداد فرهنگی آمده است درباره عدم موفقیت سازمان صدا و سیما در ترویج فرهنگ کتابخوانی می گوید: عوامل زیادی دست به دست هم می دهند و باعث می شوند که امروز راجع به این موضوع صحبت کنیم که چرا بزرگترین رسانه کشور در امر ترویج و تبلیغ کتابخوانی موفق نیست.

وی ادامه داد: مشکلاتی که امروزه گریبانگیر صنعت نشر و کتاب است آنقدر پیچیده است که نمی توان فقط یک عامل را به عنوان مقصر اصلی شناخت. امروزه با ترویج کتابخوانی مجازی دیگر کمتر کسی رقبت به خرید کتاب های منتشر شده و کاغذی دارد و وقتی استقبال و گرایش به فرهنگ کتاب کمتر می شود قطعا نباید انتظار داشته باشیم که در آثار هنری و سریال های تلویزیونی نیز نشانی از آن ببینیم همانطور که همه می دانیم هنرمند و رسانه به طور مستقیم از جامعه روز خود تاثیر می گیرد؛ اما این دلیل نمی شود که صدا و سیما را مقصر ندانیم. گاهی می شد اقداماتی انجام شود که کتاب و کتابخوانی در میان خانواده ها رشد پیدا کند و صدا و سیما با ساخت سریال هایی با این موضوع بتواند تبلیغ مناسب بر این اقدام پسندیده انجام دهد.

اشراقی افزود: تا وقتی که به طور کامل چرخه نشر، کتاب و کتابخوانی سالم نشود و نتوانیم مشکلات بنیادین آن را حل بکنیم نمی توانیم انتظار داشته باشیم که مثل گذشته مردم کتابخوان باشند و کتابخوان بمانند؛ اما هنوز برای اقدامی مثبت و کارساز در این زمینه دیر نشده است و می توان با توجه بیشتر به سریال هایی با مضمون فرهنگی با محوریت کتاب، کتابخانه و کتابخوانی قشر جوان را و حتی کودکان و نوجوانان را در قاب تلویزیون با کتاب آشتی داد.

این فعال فرهنگی در پایان با اظهار امیدواری درباره اقدامات مثبت انجام شده در رسانه ملی گفت: امیدوارم که مسوولان امر، صاحبنظران و اهالی هنر بتوانند با تعاملی سازنده و پایدار با اهالی کتاب و نویسندگان جای خالی این قلم فرهنگی را در میان خانواده ها پر بکنند همانطور که همه می دانیم هیچ زبانی برای فرهنگسازی و تبلیغ امر پسندیده کتاب، گویاتر از زبان شیرین فرهنگ و هنر ایرانی نیست.

سالاری: صدا و سیما کوتاهی نکند

سالاری سردبیر مجله فرهنگی تلویزیونی پنجره که به طور هفتگی از شبکه افق پخش می شود راه حل مشکل کمرنگ شدن کتاب و کتابخوانی و ترویج آن در سازمان صدا و سیما را آشتی اهالی فرهنگ و یا توجه بیشتر آن ها به اهالی قلم، نویسندگان و جامعه منتشران کتاب دانست.

سالاری در گفت و گو با خبرنگار ادبیات و کتاب خبرگزاری برنا گفت: استقبال باشکوه و بی نظیر اقشار مختلف مردم از نمایشگاه بین المللی کتاب تهران و یا رویدادهای مشابه فرهنگی در هر سال نشان از عطش مردم برای کتاب و کتابخوانی دارد و شاید کمی بی انصافی باشد که بگوییم مردم این روزها کم کتاب می خوانند بلکه عادلانه تر است که عامل این کار را تبلیغات نامناسب و مشکلات کتاب ها از جمله سانسور و مشکلات توزیع و چاپ بدانیم.

وی ادامه داد: صدا و سیما با بودجه مناسبی که در اختیار دارد و صاحبان قلم و اندیشه که در این حوزه مشغول به کار هستند می تواند گامی مناسب در جهت جبران غیبت کتاب و ترویج آن در برنامه های خود را داشته باشد.

سالاری افزود: همانطور که می دانید پرفروش ترین و بینننده ترین سریال ها و آثار تلویزیونی دنیا مثل هری پاتر، ارباب حلقه ها و ... خود از کتاب تاثیر گرفته و به یک اثر تلویزیونی و یا سینمایی تبدیل شده اند. صدا و سیما نیز می تواند با استفاده از تعامل با نویسندگان به نام و یا حتی جوانان جویای نام در عرصه نویسندگی و استفاده آثار آن ها در فیلمنامه ها برای تولید آثار تلویزیونی رشد چشم گیر کتابخوانی و تبلیغی مثبت برای آن را در جامعه شاهد باشد.

سردبیر برنامه فرهنگی پنجره در پایان گفت: همانطور که صدا و سیما در طول برگزاری نمایشگاه کتاب بی نقص و منظم این رویداد را پوشش می دهد کتاب و کتابخوانی را نیز می تواند حتی در کوتاه ترین و کوچکترین برنامه های خود نیز بگنجاند و با برنامه ریزی منظم و استفاده از اتاق فکر متشکل از صاحبنظران، کارگردانان، بازیگران و نویسندگان آثار تلویزیونی بسازد که حضور کتاب و ترویج این فرهنگ پسندیده از گذشته پررنگ تر باشد.