رکود «کارخانه» جهان در 2024

تجارت جهانی نقش مهمی در رشد اقتصاد و توسعه بین‌المللی دارد اما در عین حال با چالش‌هایی نیز همراه است که برای کشورها، شرکت‌ها و جوامع بین‌المللی پیامدهای قابل‌توجهی خواهد داشت. تجارت جهانی با چالش‌هایی چون تغییرات نرخ ارز، محدودیت‌های تجاری، نابرابری در توزیع ثروت و... همراه است. علاوه بر این، بحران‌های جهانی مانند وبا، جنگ تجاری و تغییرات سیاسی تاثیرات قابل توجهی بر این مولفه تاثیرگذار بر اقتصاد خواهد داشت. سازمان کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد (آنکتاد) به‌تازگی اعلام کرد تجارت جهانی در سال ۲۰۲۳ نسبت به سال گذشته ۵ درصد کاهش خواهد یافت و چشم‌انداز کلی برای سال ۲۰۲۴ نیز منفی خواهد بود. همچنین انتظار می‌رود تجارت جهانی در سال جاری به حدود ۳۰.۷ تریلیون دلار برسد. آنکتاد علت کاهش تجارت جهانی را تا حدی به صادرات ضعیف کشورهای در حال توسعه و همچنین مسائل ژئوپلتیکی نسبت داد. صمت در روزهای پایانی سال ۲۰۲۳ به بررسی وضعیت تجارت جهانی در سال جاری میلادی پرداخته است.

در انتظار رشد تجارت جهانی نباشید

براساس گزارش سازمان تجارت جهانی (WTO)، حجم تجارت کشورهای جهان در سال ۲۰۲۲ نسبت به پیش‌بینی‌ها عدد کمتری را نشان می‌دهد. این وضعیت باعث شده کارشناسان سازمان تجارت جهانی تخمین‌های خود را برای امسال تعدیل کنند؛ هرچند تخمین‌ها برای سال ۲۰۲۴ میلادی همچنان خوش‌بینانه است. زمستان سال ۲۰۲۲ وضعیت تجارت جهانی تحت تاثیر سیاست‌های پولی سختگیرانه در اتحادیه اروپا و ایالات متحده بود، اما انتظارات با کاهش محدودیت‌ها در چین و افت نرخ انرژی بهبود پیدا کرد؛ با این وجود تلاطم در بازار املاک چین و شروع جنگ روسیه و اوکراین بار دیگر باعث شد کارشناسان نسبت به وضعیت تجارت در سال ۲۰۲۳ میلادی بدبین شوند. در آوریل سازمان تجارت جهانی پیش‌بینی کرد میزان تجارت جهانی در سال جاری ۱.۷ درصد افزایش یابد، اما اتفاقات مذکور باعث شد این نهاد پیش‌بینی خود را به ۰.۸ درصد کاهش دهد. همچنین پیش‌بینی این سازمان برای سال ۲۰۲۴، رشد۳.۳ درصدی تجارت کالا در جهان است.

ارزش تجارت جهانی در نیمه نخست سال جاری میلادی نسبت به مدت مشابه سال گذشته در بسیاری از گروه‌های کالایی کاهش یافته است. در ۶ماه نخست سال ۲۰۲۳، گروه سوخت و محصولات معدنی ۱۵ درصد و گروه آهن و استیل ۱۷ درصد کاهش تجارت را نسبت به مدت مشابه سال گذشته تجربه کردند. همچنین تجارت پوشاک و محصولات نساجی به‌لحاظ ارزش در این مدت ۱۶ درصد کاهش پیدا کرده است. البته برخی از گروه‌ها در همین مدت شاهد رشد در ارزش تجارت بوده‌اند؛ به‌طور مثال در نیمه اول سال ۲۰۲۳ مبادلات تجاری در جهان در گروه خودرو ۱۸ درصد و در سایر ماشین‌آلات ۶ درصد، نسبت به مدت مشابه رشد داشته است. گرچه این آمارها می‌تواند نگران‌کننده باشد، اما در مقیاسی بزرگ‌تر نشان‌دهنده رشد ۲۷ درصدی حجم تجارت حدفاصل سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۳ است. در مدت مذکور ارزش تجارت کالاهای کشاورزی ۳۵ درصد، محصولات غذایی ۴۰ درصد و سوخت و محصولات معدنی ۴۳ درصد رشد داشته است. همچنین در این مدت تجارت آهن و استیل ۲۹ درصد و اتومبیل ۱۶ درصد رشد را تجربه کرده است.

گفتنی است سازمان تجارت جهانی یک سازمان بین‌المللی است که قوانین جهانی تجارت را تنظیم و اختلافات بین اعضا را حل‌وفصل می‌کند. اعضای سازمان تجارت جهانی را کشورهایی تشکیل می‌دهند که موافقت‌نامه‌های این سازمان را امضا کرده‌اند. مقر سازمان تجارت جهانی در ژنو سوئیس قرار دارد. تا سال جاری میلادی ۱۶۶ کشور عضو این سازمان شده‌اند و افغانستان در حال‌ حاضر جدیدترین عضو این سازمان محسوب می‌شود.داشتن تاییدیه از ۵ کشور عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد شامل امریکا، بریتانیا، فرانسه، روسیه و چین از الزامات الحاق به این سازمان است. رعایت حق تکثیر یعنی تمامی محصولات تولیدی داخل کشور باید اصلی باشد و تمامی برندهای داخلی باید ثبت بین‌المللی باشند؛ رعایت ثبات اقتصادی یعنی بالا بردن نرخ محصولات باید با صلاحدید سازمان و همراه با برنامه‌ریزی باشد تا مصرف‌کننده یا تولیدکننده متضرر نشوند؛ رعایت حق گمرک و مالیات ۳ تا ۸ درصدی و رعایت حقوق بشر شامل ممنوع بودن کار برای افراد زیر ۱۸ سال و حقوق کارکنان ۵۸۰۰ دلار در هفته از دیگر موارد موردنیاز برای پذیرش به این نهاد بین‌المللی است.

چین وارد رکود خواهد شد؟

کامبیز میرکریمی، نایب‌رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه درباره وضعیت تجارت جهانی در سال ۲۰۲۳ به صمت گفت: در سال ۲۰۲۳ شاهد اتفاقات غیرقابل پیش‌بینی مانند جنگ اسرائیل و غزه بودیم و این اتفاقات منجر به کاهش نرخ کالاهای اساسی و نرخ‌های جهانی محصولات پتروشیمی و محصولات وابسته به خوراک گاز مانند اوره شد. در نتیجه برخی از شرکت‌های پتروشیمی ایران به سود پیش‌بینی‌شده خود دست پیدا نکردند. در کل جنگ روسیه و اوکراین و اسرائیل و غزه را می‌توان مهم‌ترین اتفاق تاثیرگذار بر تجارت جهانی سال ۲۰۲۳ دانست. نایب‌رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه در پیش‌بینی وضعیت تجارت جهانی در سال ۲۰۲۴ بیان کرد: براساس اطلاعات به‌دست آمده برای سال ۲۰۲۴ کمی در زمینه رشد چین تردید وجود دارد و برخی از کارشناسان معتقدند چین در سال آینده وارد رکود خواهد شد که این موضوع بر تجارت جهانی نیز تاثیرگذار خواهد بود. در کل شاهد شوک جدی در جهان نخواهیم بود و جنگ روسیه و اوکراین نیز دیگر به یک جنگ مزمن تبدیل شده و نمی‌توان انتظار اتفاق خاصی در آن داشت. در هر حال به رشد تجارت جهانی در سال ۲۰۲۴ امیدوار هستیم.

ایران نقشی در تجارت جهانی ندارد

میرکریمی درباره تاثیر تغییرات سیاسی و سیاست‌های تجاری بر تجارت جهانی اظهار کرد: به‌دلیل رکودی که در دوران کرونا بر اقتصاد جهان حاکم بود و با ریخت‌وپاش‌هایی که دولت‌ها برای برون‌رفت از این رکود داشتند، نقدینگی بانک‌های مرکزی زیاد شد و سیاست‌های انقباضی را اجرا کردند، این در حالی است که سیاست‌های انقباضی تبعاتی برای رشد جهانی دارد. با این حال اکنون آثار آن تقریبا در حال ناپدید شدن است، زیرا گردشگری دوباره رونق پیدا کرده و می‌توان به رشد اقتصاد جهانی امیدوار بود. همچنین درباره ایران نیز بانک مرکزی در بخشنامه‌های خود نباید تنها کنترل نرخ ارز را مد نظر داشته باشد و بهبود فضای کسب‌وکار نیز باید موردتوجه جدی قرار بگیرد.  نایب‌رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه با اشاره به نقش کمرنگ ایران در تجارت جهانی بیان کرد: اگر نفت و گاز را حذف کنیم، ایران نقش خاصی در تجارت جهانی ندارد. البته مدت‌هاست که با کشورهای همسایه ارتباط خوبی داریم و زیرساخت‌های خوبی نیز برای توسعه روابط تجاری فراهم شده که یکی از آنها توافق تجارت آزاد با کشورهای اوراسیا است. تا حد امکان باید مرزهای گمرکی را حذف کنیم تا به این واسطه پدیده قاچاق نیز کمرنگ‌تر شود.

رشد تجارت جهانی و ریشه‌کنی فقر

میرکریمی با اشاره به تاثیر رشد تجارت جهانی بر کاهش فقر بیان کرد: هرچند هر کشوری برای فروش تولیدات خود شیطنت‌هایی دارد، اما در کل باید شرایط رقابت یکسانی برای تمامی کشورها فراهم باشد. دنیا به سمت افزایش تجارت و سیاست‌گذاری‌هایی مبتنی بر کاهش مرزهای گمرکی و مرزهای اقتصادی رفته تا در نهایت شاهد افزایش آمار تجارت باشیم که این موضوع منجر به رونق اقتصادی و ریشه‌کنی فقر خواهد شد.

ارز دونرخی؛ افت تجارت ایران

نایب‌رئیس اتاق بازرگانی ایران و روسیه در تشریح آثار تغییر نرخ ارز بر تجارت جهانی گفت: ارز دونرخی مهم‌ترین چالش تجارت است که اکنون تجار ایرانی با آن روبه‌رو هستند. در کل نوسانات نرخ ارز می‌تواند تاثیر قابل‌توجهی بر نرخ تورم یک کشور داشته باشد. در صورت تضعیف ارز یک کشور، هزینه واردات بالا می‌رود  که این امر افزایش تورم را به‌دنبال خواهد داشت.

جنگ روسیه و اوکراین، متهم ردیف اول

مسعود دانشمند، فعال تجاری در تشریح وضعیت تجارت جهانی در سال ۲۰۲۳ به صمت گفت: براساس آمارهای موجود، تجارت جهانی در سال ۲۰۲۳ نسبت به ۲۰۲۲ بهبود پیدا کرد، اما در کل تجارت جهانی در وضعیت رونق قرار ندارد. یکی از مهم‌ترین دلایل عدم رونق اقتصادی در سال ۲۰۲۳ ادامه تاثیرات شیوع کرونا بود که موجب افزایش نرخ در سطح جهان و رکود بازار شده است. همچنین به‌واسطه جنگ روسیه و اوکراین نرخ مواد غذایی نیز افزایش پیدا کرد.

وی با اشاره به مهم‌ترین اتفاقات در سال ۲۰۲۳ و تاثیر آن در تجارت جهانی بیان کرد: جنگ روسیه و اوکراین یکی از دلایل عمده عدم دستیابی به رشد اقتصادی مناسب در سال ۲۰۲۳ است، زیرا اوکراین تامین‌کننده عمده مواد غذایی یعنی ذرت، گندم و روغن‌های خوراکی است. البته جنگ غزه و اسرائیل نیز در ماه‌های پایانی ۲۰۲۳ رخ داد و سهمی در بهم‌ریختگی تجارت جهانی خواهد داشت.

این فعال تجاری با اشاره به ثبات نرخ ارز در جهان، افزود: برعکس ایران، نوسانات نرخ ارز در دنیا وجود ندارد و مدت‌هاست نرخ ارز تغییر چشمگیری نداشته است؛ در نتیجه نوسانات نرخ ارز را نمی‌توان عاملی مهم در وضعیت تجارت جهانی سال ۲۰۲۳ دانست.

پیش‌بینی ۲۰۲۴

دانشمند در پیش‌بینی تجارت جهانی در سال ۲۰۲۴ گفت: در صورتی که جنگ‌های اشاره‌شده در سال‌ آینده نیز ادامه پیدا کند، در سال ۲۰۲۴ وضعیت بدتر خواهد شد. همچنین در صورت اتمام جنگ باید هزینه زیادی صرف بازسازی مناطق تخریب‌شده شود که خود این امر در تجارت جهانی و اقتصاد خرد تاثیرگذار خواهد بود.

سهم ایران، کمتر از ۰.۳ درصد اقتصاد جهانی

وی درباره تاثیر جنگ‌های تجاری و تحریم‌ها بر تجارت جهانی اظهار کرد: تحریم‌ها تنها علیه ایران و روسیه در جریان است و کشورهای دیگر چنین مشکلی ندارند. این در حالی است که ایران کمتر از ۰.۳ درصد اقتصاد جهان را در دست دارد و تحریم بودن یا نبودن آن تاثیری بر تجارت جهانی نخواهد داشت.

سخن پایانی

براساس اطلاعات به‌دست آمده برخی از کارشناسان معتقدند در سال 2024 چین با رکود روبه‌رو خواهد شد که این موضوع در وضعیت تجارت جهانی تاثیرگذار خواهد بود. به‌گزارش اکونومیست، پس از مبارزات طولانی چین با کووید-19 و تحرک ناامیدکننده اقتصاد آن در سال جاری، این احساسات دوباره در حال ظهور است و چشم‌انداز رشد چین از نظر ساختاری ضعیف‌تر به‌نظر می‌رسد. مشکل چین اکنون تامین اعتبار بیش از حد برای شرکت‌ها و خانوار نیست، بلکه تقاضای ضعیف وام است و اگر سیاست‌گذاران چین برای افزایش تقاضا تلاش بیشتری نکنند، تورم از بین نخواهد رفت.  در مجموع تجارت جهانی فرصت‌ها و چالش‌های خاص خود را دارد که با افزایش فناوری و توسعه بازارهای جهانی، برخی از چالش‌های مرتبط با تجارت جهانی بهبود خواهد یافت. در نتیجه برای بهره‌برداری بهتر از فرصت‌های تجارت جهانی لازم است کشورها توانایی خود را در سازگاری با تغییرات روزمره و توسعه استراتژی‌های مناسب برای مقابله با چالش‌ها افزایش دهند.

منبع:صمت