ثبت جهانی دره خرم‌آباد؛ نیازمند تهیه طرح جامع

به گزارش خبرگزاری برنا از لرستان،دره خرم‌آباد یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های فرهنگی و تاریخی انسانی است که قدمت آن به بیش از 40 هزار سال می‌رسد. از سوی دیگر تعامل میان انسان و طبیعت از دیگر ویژگی‌های منحصربه‌فرد این دره تاریخی است. به بیان دیگر بشر این مکان را بر اساس شرایط جغرافیایی ویژه آن انتخاب کرده و برای سال‌های متمادی توانسته در آن زندگی کند و با تبدیل زیستگاه‌های بشری از کوه به دشت تأثیرگذاری این دره بیشتر نمود پیدا می‌کند.

زیستگاه بشری در دره خرم‌آباد را می‌توان در شمار 10 سایت معروف جهان توصیف کرد. در هر یک از این زیستگاه‌ها انسان توانسته شرایط زیست خود را تأمین کند. از سوی دیگر تکامل زندگی انسان از کوه به دشت را می‌توان به‌وضوح مشاهده کرد. به‌عنوان نمونه در ابتدا انسان‌ها در این دره در غارهای مختلفی چون غار کنجی، قمری و یافته ساکن بوده اند و پس از آن زندگی خود را در کنار چشمه‌سارها و سایر مواهب طبیعی دشت‌ها ادامه داده‌اند. از دیگر ویژگی‌های این دره تغییر نسبتا آرام و تدریجی شرایط اقلیمی آن است. به‌طوری که این تغییر، تداوم زندگی زیست انسانی و حتی جانوری را دچار وقفه نکرده و در طول این دوران همیشه زندگی در آن جریان داشته است و تعامل طبیعت با زندگی انسانی را می‌توان به وضوح مشاهده کرد. در دره تاریخی خرم‌آباد تاکنون 100 اثر تاریخی شناسایی شده‌ که از این تعداد حدود 60 تا 70 اثر در فهرست ثبت ملی قرار گرفته‌اند. دره تاریخی خرم‌آباد اکنون در فهرست موقت ثبت جهانی قرار دارد.  معمولاً هر کشور سالانه تنها فرصت مطرح کردن یک یا 2 اثر خود را برای طرح در شورای عالی یونسکو برای ثبت جهانی دارد. با توجه به این‌که در کشورمان تعداد زیادی از آثار دارای ظرفیت ثبت جهانی هستند، برای ثبت دره خرم‌آباد نیازمند حمایت از این موضوع در سطح ملی و استانی از سوی سازمان میراث فرهنگی، نمایندگان مجلس، مدیران ارشد استانی و نهادهای تصمیم‌گیر و سیاست‌گذار هستیم تا با حمایت آنها این اثر هر چه سریع‌تر در دستور طرح و بررسی برای ثبت جهانی قرار گیرد. بنابراین مدیران باید به جد پیگیر این موضوع باشند.

معیاری که یونسکو برای ثبت جهانی دره خرم‌آباد معرفی کرده، مباحث فرهنگی و تاریخی این اثر گران‌بهاست. از 10 معیار ثبت جهانی، دره خرم‌آباد حداقل 4 یا 5 مورد این مؤلفه‌ها را دارد. زمانی که یک اثر به صورت موقت در لیست یونسکو قرار می‌گیرد، باید به‌سرعت عوامل اجرایی و اداری متولی میراث فرهنگی و گردشگری زمینه را برای ثبت دائم آن آماده کنند. زیرا چنانچه پیگیری‌های لازم و اقدام‌های مورد نیاز صورت نگیرد، حتی احتمال خروج اثر از لیست موقت نیز وجود دارد.

توسعه عمران شهری به صورت نامتعارف و تعارض آن با نماد‌های تاریخی، فرهنگی و گردشگری این دره از مهم‌ترین عوامل تهدیدکننده این اثر برای ثبت جهانی است. به عنوان نمونه تغییر کاربری‌های عرصه قلعه فلک الا فلاک و توسعه نامتوازن شهری باعث بروز مشکلاتی در روند ثبت جهانی دره خواهد شد. باید نگاه جامعی به محدوده 20 تا 30 کیلومتری دره خرم‌آباد وجود داشته باشد، به عنوان نمونه فعالیت‌های عمرانی، فرهنگی و گردشگری این شهر بر اساس این نگاه جامع باشد، اما متأسفانه این نگاه اکنون وجود ندارد.واقعیت این است که شاه‌کلید توسعه اقتصادی شهر خرم‌آباد توجه به قابلیت‌های تاریخی، فرهنگی و گردشگری این شهر با محوریت دره خرم‌آباد است. به همین دلیل باید توافق‌نامه‌ای میان دستگاه‌های اجرایی امضا شود و با محوریت مدیریت ارشد استان همکاری و پیگیری فرا سازمانی شکل گیرد. باید طرح دره خرم‌آباد با توجه به محورهای ثبت جهانی آن به یک قانون تبدیل شود و ثبت دائم این دره به صورت یک قانون دیده شود و تمام فعالیت‌های این محدوده با یک نگاه مرتبط به موضوع ثبت جهانی دره خرم‌آباد باشد.

 انتظار می‌رود پیش‌طرح ثبت جهانی دره خرم‌آباد از سوی سازمان میراث فرهنگی تهیه شده و به دفتر یونسکو ارسال شود. در صورتی که پرونده ثبت دائم جهانی دره خرم‌آباد در دستور کار یونسکو قرار گیرد و مشکلات و موانع پیش روی ثبت جهانی آن از سوی یونسکو اعلام شوند، می‌توان این مشکلات را راحت‌تر حل‌وفصل کرد. فقط سازمان‌های متولی باید با دید کارشناسی اقدام به رفع موانع موجود کنند.

مهرداد زرین جوییکارشناس ارشد فرهنگ و زبان‌های باستانی