نقش رسانه‌ها در انتخابات

رسانه‌ها در دنیای مدرن، ابزاری برای انتقال پیام‌های گروه‌ها و تشکل‌های سیاسی به شهروندان به شمار می‌روند و از این نظر، احزاب سیاسی می‌کوشند با دسترسی به رسانه‌های فراگیرتر، حجم نفوذ خود را در افکار عمومی افزایش دهند و پیام‌های خویش را به مردم برسانند.

امروزه نقش رسانه‌ها در انتخابات، بیش از هر زمان دیگر روشن شده است. رسانه‌ها در مقام مهندسان افکار عمومیِ جامعه، ابزارهایی هستند که مردم می‌توانند آگاهی‌های لازم را از راه آن‌ها به دست آورند. این ابزارها در ایام انتخابات، نقش اطلاع‌رسانی و تا حدودی نظارتی ایفا می‌کنند.

در ایران، نقش رادیو و تلویزیون در تشویق مردم برای مشارکت بیشتر در انتخابات، از دیگر رسانه‌ها مؤثرتر به نظر می‌رسد. در ایام انتخابات، مردم برای کسب آگاهی در زمینه‌های گوناگون انتخاباتی به رسانه‌ها رجوع می‌کنند.

در کشور ما اگر چه در حال حاضر با حجم قابل‌توجهی از رسانه‌های نوشتاری رو به رو هستیم، واقعیت این است که بیشترین سهم تأثیرگذاری متعلق به صدا و سیماست. در این میان، تعلق رسانه‌های فراگیر به حوزه‌های ملی و حکومتی و استفاده آن‌ها از درآمدهای عمومی و بیت‌المال، رفتار بی‌طرفانه رسانه را در حوزه‌های گوناگون خبری و سیاسی و به‌ویژه در حوزه انتخابات می‌طلبد.

رسانه‌ها و به‌ویژه رسانه‌های رسمی در همه موارد کاربردشان، به رعایت اصول و انجام وظایفی ملزم هستند که پای بندی به آن‌ها، به‌ویژه در دوران مبارزات انتخاباتی و برگزاری انتخابات اهمیت دارد. لزوم رعایت اخلاق رسانه‌ای و تلاش برای مشارکت حداکثری مردم در انتخابات، مهم‌ترین مواردی است که می‌توان در این زمینه برشمرد.

اخلاق رسانه‌ای، حوزه‌ای فرعی از اخلاق عملی است و خود عناوین و بخش‌های متعددی مثل اخلاق روزنامه‌نگاری، اخلاق رسانه‌های سمعی و بصری، اخلاق در محتوای فیلم، اخلاق در نمایش تئاتری، اخلاق در نقاشی و هنرهای تصویری، اخلاق در تألیف و انتشار کتاب و اخلاق در فضای مجازی (اینترنت) و... را در بر می‌گیرد.

رسانه‌ای شدن «اخلاق» و یا همان «اخلاق رسانه‌ای» به این معناست که، حوزه اخلاق، به‌طور فزاینده‌ای به رسانه‌ها وابسته باشند و به کمک رسانه‌های جمعی شکل گیرند. «اخلاق رسانه‌ای» شده، اخلاقی است که استقلال خود را از دست داده، ‌در عملکرد خویش به عملکرد رسانه‌ها وابسته‌اند. رسانه‌ها محتوای اخلاقی تولید و مردم و مخاطبان خویش را با اخلاق آشنا می‌سازند.

از سوی دیگر،‌ افرادی که در برنامه‌های تلویزیونی شرکت کرده، ادب و اخلاق را رعایت می‌کنند و از بداخلاقی اجتناب می‌کنند و یا برنامه‌ها و مکتوباتی که در رسانه‌های دیداری،‌ شنیداری و مکتوب انتشار می‌یابند و به نوعی همسو و همساز با ارزش‌های اخلاقی، دینی و ملی است، می‌توان از این طریق،‌ وعده «رسانه اخلاقی» را نوید داد. به عکس، ‌احزاب، ‌گروه‌ها و سیاسیونی که با ارتباط با رسانه‌ها، به بداخلاقی‌های اجتماعی دامن می‌زنند و اصول، قواعد و ارزش‌های اخلاقی را پاس نمی‌دارند، ‌می‌توان از این طریق، نوید جامعه و رسانه‌ای غیر پایبند به اخلاق نوید داد.

در صنعت ارتباطات، هیچ‌چیز مهم‌تر از به دست آوردن اعتماد مخاطبان و ایجاد اعتماد به رسانه‌ها نیست. گاه در رسانه‌ها، به برخی مطالب برمی‌خوریم که اتهام‌هایی را متوجه افراد و گروه‌هایی کرده است، بدون آنکه منبع قابل‌اعتمادی داشته باشد. یکی از راه‌های پیشگیری از وقوع چنین حوادث تأسف باری، دقت اصحاب رسانه و پای بندی آن‌ها به اصول اخلاقی و متعهد بودن نشان است.

رعایت نکردن اخلاق رسانه‌ای، سبب سلب اعتماد مخاطبان خواهد شد. عواملی که در این میان منجر به بی‌اعتمادی می‌شوند عبارت‌اند از: صداقت نداشتن در اطلاع‌رسانی (تناقض‌گویی، مبالغه و اغراق، تحریف و سانسور)، موثق نبودن پیام‌ها، عینی و واقعی نبودن پیام‌ها، عدم بی‌طرفی.

اصل بی‌طرفی و استقلال که از اصول روزنامه‌نگاری حرفه‌ای شمرده می‌شود، با این هدف تدوین‌شده که در جهت آگاه‌سازی به مردم گامی بردارند، اخبار و اطلاعات لازم را به شهروندان ارائه کنند، رسانه‌هایی که ادعای استقلال و بی‌طرفی دارند، شایسته است که جانب‌دارانه و حزبی عمل نکنند؛ بنابراین رعایت بی‌طرفی و ایجاد شرایطی کم‌وبیش مساوی از دیگر اصول لازم است.

بدون شک رسانه‌های جمعی، نقشی عمیق در گسترش بایدها و نبایدهای اخلاقی جامعه دارند. رسانه‌های همگانی در ایجاد نشاط، شور، شوق و مشارکت همگانی و بسیاری از رفتارهای جمعی و حتی رفتارهای فردی تأثیرگذارند. این تأثیر وقتی می‌تواند دوچندان شود که خود رسانه‌ها هم متخلق به اخلاق پسندیده باشند، بخصوص در زمان‌های خاصی مانند ایام نزدیک به انتخابات که جامعه نیازمند آرامش، همدلی، هم‌زبانی و وحدت است تا انگیزه حضور حداکثری در انتخابات هم به دنبال این یکدلی فراهم شود.

 

عدالت انتخاباتی یک فعل اخلاقی است؛ یعنی امکانات رسانه‌های بخش دوم به‌ویژه رسانه ملی به‌طور مساوی و عادلانه به کاندیداها تعلق گیرد، چون رسانه ملی است و متعلق به مردم است. یک کاندیدای معروف همان‌قدر از رسانه ملی سهم دارد که یک کاندیدای ناشناخته و مستقل.

صدا و سیما به صورت تحلیلی، مستند، عمیق و متقن می‌تواند برنامه‌سازی کند و به مردم نشان دهد و ثابت کند انتخاب آن‌ها تا چه اندازه می‌تواند در آینده کشور، نظام و ملت مهم باشد

رسانه‌ها با راه‌اندازی کرسی‌های آزاداندیشی، کمپین‌های انتخاباتی، مصاحبه‌های مردمی، جلوه‌های صوتی، بصری و موسیقایی می‌تواند کاری تهییجی و شور انتخاباتی ایجاد کند. با به‌کارگیری این دسته فعالیت‌ها، رسانه ملی می‌تواند از حضور گسترده مردم در پای صندوق‌های رأی اطمینان حاصل کند.

مهم‌ترین کارکرد رسانه‌ها اطلاع‌رسانی است. رسانه ملی، مطبوعات و فضای مجازی باید به معرفی کاندیداها بپردازند و نکات مثبت و قوت آن‌ها را بازگو کنند؛ چرا که مردم دائم کاندیداها و اخبار انتخابات را رصد، پیگیری و مقایسه می‌کنند. همین فضای تولیدشده توسط رسانه‌ها باعث ایجاد شور و انگیزه انتخاباتی می‌شود.

فراهم کردن عدالت رسانه‌ای برای نامزدهای انتخاباتی، رعایت اصل بی‌طرفی، ترویج رعایت اخلاق انتخاباتی از جانب جریان‌های سیاسی و مردم و کاندیداها، ایجاد زمینه برای رقابت برنامه محور به‌جای شکل‌گیری دوقطبی‌ها یا چندقطبی‌های کاذب، ایجاد فضای عقلانی و قانونی انتخاباتی به‌جای فضای احساسی و غیرقانونی و اطلاع‌رسانی دقیق، صحیح و سریع اقدامات مجریان و ناظران انتخابات و اخبار انتخاباتی، جلب مشارکت حداکثری مردم در پای صندوق‌های رأی، آگاهی و بصیرت بخشی به جامعه برای انتخاب اصلح باید در دستور کار رسانه ملی قرار داشته باشد.

بنابراین با توجه به انتخابات ریاست جمهوری و انتخابات شورای شهر که در پیش داریم رسانه‌ها از مهم‌ترین ابزارهایی هستند که می‌توانند با ایجاد فضای سیاسی در جامعه به مردم اطلاع‌رسانی کنند و اخبار و تحلیل‌های مختلف را در اختیارشان قرار بدهند. همچنین جریان سازی هم از جمله کارکرد رسانه‌هاست که به افکار و ایده‌های مردم جهت می‌دهد و آن‌ها‌ را آگاه می‌سازد.

فعالان رسانه‌ای اگر می‌خواهند به وظیفه آگاهی‌بخششان جامه عمل بپوشاند و به بالا بردن اطلاعات و حق انتخاب‌های مردم کمک بکنند، بهتر است وظیفه‌شان را درست و بی‌طرفانه انجام بدهند، یعنی قبل و مهم‌تر از هر چیزی، رعایت اخلاق حرفه‌ای را باید در نظر داشته باشند و هرگونه توهین، تحقیر، هتک حرمت و حیثیت، انگ و تهمت‌زنی برای رسانه‌های کشوری مثل ما، با این پیشینه غنی ادبی و فرهنگی مناسب نیست.

رسانه‌ها با توجه به انتخابات پیش رو باید تعادل، توازن و انصاف را رعایت کنند. انصاف حکم می‌کند در رسانه‌مان فرصت‌هایی برابر را در اختیار همه نامزدها قرار بدهیم تا امکان اعلام و بیان نظرات و دیدگاه‌ها برایشان فراهم باشد و در واقع از افراط و تفریط در انعکاس این دیدگاه‌های مختلف پرهیز کنند. چرا که مطبوعات و رسانه‌ها عوامل موثر بر کیفیت تصمیم‌گیری شهروندان به شمار آیند، رسالت رسانه‌ها این است که آگاهی، اطلاعات و دانش را در اختیار جامعه قرار دهند.

 

اعظم روانشاد/  دانشجوی دکترای جامعه‌‌شناسی توسعه و اقتصاد