سیکلوهگزانون چیست و چه کاربردی دارد؟

به گزارش برنا، سیکلوهگزانون یک ماده­ی آلی روغنی از خانواده­ی کتون­ های حلقوی است که بی رنگ بوده یا ته رنگ زرد ملایمی دارد. این ماده­ی آلی بویی شبیه به استون دارد.

شناسنامه

نام تجاری: سیکلو هگزانون

شماره ­ی شناسایی CAS: 108-94-1

نام­های رایج: کتون هگزامتیلن، پیملیک کتون

فرمول شیمیایی: C₆H₁₀O

ساختار شیمیایی سه بعدی:

سیکلوهگزانون چیست؟

سیکلوهگزانون یک ماده­ی آلی روغنی از خانواده­ی کتون­های حلقوی است که بی رنگ بوده یا ته رنگ زرد ملایمی دارد. این ماده­ی آلی بویی شبیه به استون دارد.

بزرگترین کاربرد سیکلوهگزانون در تولید نایلون 6،6 است. همچنین این ماده در تولید رزین­ها به طور گسترده به عنوان کاتالیزور استفاده می­شود. در تولید سموم کشاورزی و برخی آنتی هیستامین­ها نیز نقش اساسی دارد. از دیگر کاربردهای سیکلوهگزانون می­توان به استفاده در لاک­ها و رنگ­ها و جوهرهای چاپ اشاره کرد.

به دلیل خواص برتر آن که شامل حلالیت دوطرفه، نرخ تبخیر کم، حلالیت خوب و سمیت کم است، به طور گسترده یه عنوان حلال در صنایع رنگ استفاده می­شود. سیکلوهگزانون هم در حلال­های آلی و هم در حلال­های شیمیایی، حلالیت خوبی دارد.

سیکلوهگزانون دانسیته­ ی کمتری از آب دارد و به مقدار کمی در آن حل می­شود. همچنین بخارات آن از هوا سنگین­تر است. این ماده نقطه­ی اشتعال نسبتا پایینی دارد و اشتعال پذیر محسوب می­شود. تماس مکرر پوست با سیکلوهگزانون می­تواند باعث آماس پوستی شده و استنشاق بخارات آن نیز می­تواند باعث تحریک سیستم تنفسی شود. این ماده به طور طبیعی در نفت خام وجود دارد و همچنین به صورت مصنوعی و در مقادیر زیاد تولید می شود.

کاربرد در صنایع مختلف

سیکلوهگزانون یک حلال شیمیایی مهم است که در صنایع مختلف استفاده می­شود. مصرف سیکلوهگزانون تقریباً به طور کامل به صنعت نایلون با مشتقات اکسید شده برای تولید اسید آدیپیک و کاپرولاکتام، که پیش سازهای نایلون 6،6 هستند، مرتبط است. تا 70 درصد کاپرولاکتام جهان از طریق سیکلوهگزانون تولید می شود.

سایر مشتقات سیکلوهگزانون برای سنتز داروها، رنگ­ها ، علف­کش­ها، سموم دفع آفات، مواد پلاستیکی و مواد شیمیایی لاستیکی استفاده می­شود. کاربردهای جانبی سیکلوهگزانون در صنعت شامل مواد افزودنی چسب­، سوخت، رنگ و پوشش و مواد شیمیایی آزمایشگاهی است.

سیکلوهگزانون به عنوان حلال برای لاک ها ، رنگ ها ، رزین ها ، چربی گیرها ، لکه های پاک کننده ، پلیمرها ، کوپلیمرها ، موم ها ، لاستیک خام، استات سلولز، تولید علف کش ها و آنتی هیستامین ها استفاده می شود. سیکلوهگزانون همچنین یک ماده­ی ضروری برای تولید علف کش­ها ، آنتی­ هیستامین­ها و یک کاتالیزور مهم برای تولید رزین های سنتزی و  پلی استر است.

این ماده در محصولات مختلف مصرفی از جمله در چسب ­ها، رنگ ­ها، رنگ خودرو، محصولات مراقبت و تمیز کردن  مبلمان، وسایل الکترونیکی و مواد فوتوشیمیایی وجود دارد.

جدول خصوصیات سیکلوهگزانون

روش ­های تجاری تولید

راه­ های بسیاری برای تولید سیکلوهگزانون موجود است ازجمله:

1. هیدروژنه کردن فنول

C₆H₅OH + 2 H₂ → (CH₂)₅CO

1. اکسیداسیون هوا کاتالیزوری سیکلوهگزان، به طور معمول در حضور بلورهای کبالت:

C₆H₁₂ + O₂ → (CH₂)₅CO + H₂O

این واکنش یکی از روش­های اصلی تولید در مقیاس­های بزرگ است.

1. هیدروژن گرفتن کاتالیستی از سیکلوهگزانول

C₆H₁₁OH → C₆H₁₁OH + H₂

نکات ایمنی و نحوه­ ی نگهداری

سیکلوهگزانون می­تواند باعث آسیب­های قابل توجهی شود. در صورت استنشاق، می­تواند گلو و مجاری تنفسی را تحریک کرده ، باعث سردرد و حالت تهوع شود. قرار گرفتن بیش از حد چشم ، بینی و پوست در معرض این ماده و بخارات آن، می تواند اثرات مشابه خواب آلودگی و بی هوشی ایجاد کند. باید از نشت این ماده به داخل آبراه­ها و مجاری فاضلاب جلوگیری شود.

سیکلوهگزانون تقریباً در تمام شرایط دمای محیط قابل اشتعال است. گرما، جرقه یا شعله­های آتش می­توانند بخارهایی را ایجاد کنند که سنگین تر از هوا هستند و به منبع احتراق منتقل می­شوند. در صورت وقوع آتش سوزی، باید تمام منابع احتراق از بین رفته و برای اطفا حریق باید از فوم، مواد شیمیایی خشک یا CO2 مقاوم در برابر الکل استفاده شود. به منظور محافظت از پوست و چشم­ها، همیشه باید از تجهیزات محافظت شخصی مانند عینک، دستکش و روپوش آزمایشگاهی استفاده شود.

سیکلوهگزانون را می توان در بشکه ­ها و یا کامیون­ های تانکی حمل کرد. باید در یک مکان خنک، خشک و دارای تهویه­ ی مناسب و بدون خطر احتراق نگهداری شود.

نمونه ­ای از بسته ­بندی سیکلوهگزانون

بازار سیکلوهگزانون

بازار سیکلوهگزانون باید در بازه­ی زمانی پیش بینی شده به دلیل کاربرد گسترده­ی آن در چاپ جوهرها، رنگ­ها و لاک­ها، چسب­ها، مواد پاک کننده و به عنوان پیش ماده­ی نایلون، رشد قابل توجهی داشته باشد. رشد در صنعت نساجی به دلیل استفاده­ی گسترده در تولید نایلون ممکن است باعث رشد کلی بازار شود.

افزایش تقاضا برای نایلون در منسوجات، تجهیزات ایمنی شخصی و صنایع الکترونیکی به دلیل مقاومت در برابر حرارت عالی و هدایت کم گرمایی از عوامل اصلی است که می­تواند بازار سیکلوهگزانون را به حرکت درآورد. پیش بینی می­شود اندازه­ی بازار جهانی نایلون تا سال 2025 بیش از 40 میلیارد دلار باشد.

بازار جهانی سیکلوهگزانون به دلیل حضور چندین تولید کننده مانند Dow chemicals، Gujarat State Fertilizers & Chemicals، Domo chemicals و... به چند قسمت تقسیم شده است.

میزان استفاده از سیکلوهگزانون در صنایع مختلف